Yuval Noah Harari: De wereld na coronavirus

Deze storm zal voorbijgaan. Maar de keuzes die we nu maken, kunnen ons leven de komende jaren veranderen.

“De mensheid staat nu voor een wereldwijde crisis. Misschien wel de grootste crisis van onze generatie. De beslissingen die mensen en overheden de komende weken nemen, zullen waarschijnlijk de komende jaren de wereld vormgeven. Ze zullen niet alleen onze gezondheidszorgsystemen vormgeven, maar ook onze economie, politiek en cultuur. We moeten snel en daadkrachtig handelen. We moeten ook rekening houden met de langetermijngevolgen van onze acties. Bij het kiezen tussen alternatieven moeten we ons niet alleen afvragen hoe we de onmiddellijke dreiging kunnen overwinnen, maar ook wat voor wereld we zullen bewonen zodra de storm voorbij is. Ja, de storm zal voorbijgaan, de mensheid zal overleven, de meesten van ons zullen nog leven – maar we zullen een andere wereld bewonen.” Dat schrijft Yuval Noah Harari op 20 maart ’20 in de Financial Times.

In feite stelt hij daarmee de vraag die al jaren urgent is: hoe willen wij omgaan met vooruitgang? Wie bepaalt welke kant het opgaat? En waardoor laten we ons leiden? Zijn het vooral onze emoties en verlangens van de korte termijn, of spelen daarbij ook andere overwegingen een rol? Het zijn de vragen waar een aantal maanden geleden het documentaire project Nieuwe Leiders mee begonnen is.

Harari wijst ons op het gegeven dat veel noodmaatregelen op korte termijn een vaste waarde zullen worden. “Dat is de aard van noodsituaties. Ze versnellen historische processen. Besluiten die in normale tijden jaren van beraadslaging zouden kunnen duren, worden binnen enkele uren genomen. Onrijpe en zelfs gevaarlijke technologieën worden in gebruik genomen, omdat de risico’s van niets doen groter zijn. Hele landen dienen als proefkonijn bij grootschalige sociale experimenten. Wat gebeurt er als iedereen thuis werkt en alleen op afstand communiceert? In normale tijden zouden regeringen, bedrijven en onderwijsraden nooit overeenkomen om dergelijke experimenten uit te voeren. Maar dit zijn geen normale tijden.”

In het artikel wijst hij op twee belangrijke keuzes: (1) totalitair toezicht, of empowerment van burgers; (2) nationalistisch isolement, of wereldwijde solidariteit.

Harari beschrijft de inzet van nieuwe technologie in China waarbij iedere burger 24 uur per dag gevolgd kan worden en mensen verplicht zijn hun temperatuur dagelijks te rapporteren. Op deze wijze is snel in kaart te brengen welke mensen geïnfecteerd zijn en met wie ze in contact zijn geweest. Maar welke informatie wordt daarmee nog meer gedeeld? Welke politieke voorkeur iemand heeft omdat je bepaalde sites bezoekt? Hij waarschuwt voor een keerpunt in de bewakingsgeschiedenis van de mensheid en dat dit legitimiteit zou kunnen geven aan een angstaanjagend nieuw bewakingssysteem. Al onze emoties zijn ook biologische verschijnselen en laten zich door algoritmes inmiddels makkelijk identificeren.

Door de opkomst van nieuwe technologieën is de privacy van ons in de afgelopen jaren onder druk komen staan. Wat gaat het Corona-virus hiermee doen?

De vraag ‘moeten we kiezen voor privacy, of gezondheid?’ is echter een verkeerde keuze, stelt hij terecht. ‘We kunnen en moeten genieten van zowel privacy als gezondheid. We kunnen ervoor kiezen om onze gezondheid te beschermen en de coronavirusepidemie te stoppen, niet door het instellen van totalitaire toezichtregimes, maar door de burgers mondiger te maken.” Zuid-Korea, Taiwan laten zien dat het kan door eerlijke informatie te verspreiden en een beroep te doen op de bereidwillige medewerking van goed geïnformeerde burgers. Het kan dus anders. “Een zelfgemotiveerde en goed geïnformeerde bevolking is doorgaans veel machtiger en effectiever dan een bewaakte, onwetende bevolking.”

Oproep

“Maar om zo’n niveau van naleving en samenwerking te bereiken, heb je vertrouwen nodig. Mensen moeten de wetenschap vertrouwen, de overheid vertrouwen en de media vertrouwen.” Werken aan herstel van vertrouwen is daarmee misschien wel één van de belangrijkste oproepen van deze tijd. In normale tijden kost dat meestal veel tijd, maar dit zijn geen normale tijden. Juist in een crisissituaties is het mogelijk om vertrouwen in korte tijd weer op te bouwen. Kijk naar de saamhorigheid die er nu op veel plekken in korte tijd is ontstaan en de vele initiatieven die een paar weken geleden nog ondenkbaar waren. Omdat het perspectief veranderd is zijn we tot bijzondere prestaties in staat.

Hoe zorgen we ervoor dat we deze saamhorigheid vasthouden?  Ik hoop dat we dat doen door nu de juiste keuzes maken die vertrouwen als uitgangspunt hebben en dat vraagt van iedereen om verantwoordelijk handelen. De coronaviruspandemie is dus een belangrijke test van burgerschap.

Een aantal maanden geleden sprak ik voor het documentaire project Nieuwe Leiders met Jan Terlouw over de vraag hoe we ons tot de vooruitgang dienen te verhouden. Het is precies deze verantwoordelijkheid waar hij ook in ons gesprek op wijst.

Harari besluit zijn verhaal met een oproep aan de wereldleiders om juist in deze crisis op mondiaal niveau samen te gaan werken om ergere rampen in de toekomst te vermijden. Het is een mooie vraag die we mee kunnen nemen naar dat deel van de wereld waar wij zelf verantwoordelijk voor zijn.

Voor welke keuze zie jij jezelf nu gesteld?

Roek Lips, 22 maart ’20